Theo tiến sĩ Mã Ngọc Thể, những năm gần đây, tâm lý cũng như thái độ của học sinh khi chọn ngành, nghề đã thay đổi như thế nào?

Hiện nay, thời đại công nghệ số rất phát triển nên các gia đình, phụ huynh và học sinh đều có thể tiếp cận rất nhiều nguồn thông tin về các ngành nghề cũng như sự dự báo các xu hướng nghề nghiệp sẽ phát triển trong tương lai. Do đó, tâm lý lựa chọn nghề nghiệp của học sinh sẽ kĩ lưỡng và cẩn trọng hơn vì liên quan đến vị trí việc làm cũng như thu nhập của các em sau này. Thái độ của phụ huynh, học sinh không còn thờ ơ, thụ động nữa mà thay vào đó là sự chủ động, tích cực tìm kiếm các cơ sở giáo dục có uy tín, các ngành đào tạo mang tính thực hành cao, cơ hội có việc làm lớn và khả năng thu nhập hấp dẫn. Bên cạnh đó, sự tính toán về học phí, các điều kiện học tập, trình độ chuyên môn của giảng viên cũng được mọi gia đình và học sinh quan tâm.

TS. Mã Ngọc Thể  là chuyên gia giàu kinh nghiệm về tư vấn tâm lý học đường

Những sai lầm phổ biến các bạn trẻ hay mắc phải khi chọn ngành, nghề là gì, thưa Tiến sĩ?

Câu nói sai lầm dành cho tuổi trẻ là đúng. Bởi vì, với kinh nghiệm sống còn ít ỏi, môi trường tham gia trải nghiệm thực tế còn hạn chế. Tuy đã được tư vấn, định hướng nghề nghiệp từ khi bước vào bậc học THCS, THPT nhưng hiệu quả của các hoạt động này chưa cao, chưa thực sự làm cho học sinh nhận thức rõ về giá trị và năng lực của bản thân, có nhiều học sinh bị “choáng”và “ngợp” trước rừng thông tin nghề nghiệp.  Hiện tượng học sinh THPT, các bạn trẻ mới tốt nghiệp THPT vẫn mắc phải sai lầm phổ biến là lựa chọn ngành, nghề theo cảm tính, chỉ chú ý đến các ngành nghề có việc làm ngay, lựa chọn các trường đào tạo nơi thành phố lớn đông vui, nhộn nhịp để thỏa mãn sự giải phóng bản thân, thoát ly khỏi kiểm soát của cha mẹ, tìm nguồn vui thay đổi môi trường sống khác với nơi đã từng sinh ra. Nhiều bạn trẻ còn có suy nghĩ tiêu cực rằng không biết học được gì, chỉ cần biết được tự do, được “sống ảo” nơi phố phường nhộn nhịp là thỏa mãn. Cũng có bạn trẻ lựa chọn các ngành nghề lao động có tính chất thời vụ, thu nhập cao trước mắt mà không tính được sự ổn định và phát triển lâu dài. Như vậy, với những sai lầm cơ bản nêu trên, sau khi vào học nhiều bạn trẻ đã bị chệch hướng so với năng lực sở trường của bản thân và không tìm thấy động lực học tập, mất niềm tin vào ngành nghề đã lựa chọn, bỏ học giữa chừng và tự tạo ra nhiều áp lực tác động tiêu cực cho bản thân, gia đình và xã hội.

Các bạn trẻ có nên chọn học ngành, nghề "hot" theo xu hướng hay không, thưa Tiến sĩ?

Việc chọn ngành, nghề “hot” theo xu hướng là nét tâm lý đặc thù của mỗi con người khi nhận thấy một sự hấp dẫn nào đó trước mắt. Tuy nhiên, mọi dự báo về xu hướng nghề nghiệp trong tương lai chỉ mang tính tham khảo. Vì trong mỗi ngành, nghề đều có đặc điểm riêng của nó về cơ hội, tính ổn định lâu dài, hoặc là được hình thành trong một giai đoạn ngắn nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội trước mắt, ngắn hạn khoảng 5 đến 10 năm. Có những ngành nghề, khi các bạn trẻ thấy đang “hot” đã lựa chọn để đăng ký học tập nhưng sau khi học xong thì nhu cầu lao động của xã hội đã bão hòa gây ra tình trạng thừa lao động  và thất nghiệp. Do đó, việc “bắt trend” trong lựa chọn ngành, nghề chỉ nên tham khảo và cần tìm đến chuyên gia tham vấn nghề nghiệp, các dự báo nghề nghiệp do các tổ chức nghề nghiệp có uy tín công bố, có khảo sát quy mô và đảm bảo khoa học, khách quan. Không nên nghe và đọc những thông tin không chính thống, không có căn cứ trên internet và các mạng xã hội.

Là người đồng hành cùng học sinh, các bậc phụ huynh nên làm gì để giúp con lựa chọn nghề, nghiệp phù hợp, Tiến sĩ có thể đưa ra lời khuyên cho các bậc phụ huynh?

Trước tiên phải thấy rằng, các bậc phụ huynh quan tâm đến lựa chọn nghề nghiệp tương lai cho con cái là một trong những nhu cầu xã hội, thể hiện chức năng giáo dục của gia đình đối với các thành viên. Đặc biệt với những kiến thức và kinh nghiệm từng trải, khả năng kinh tế, vị thế xã hội đang có nhiều phụ huynh đã tư vấn, định hướng giúp con cái lựa chọn ngành nghề phù hợp với gia đình và năng lực của các con. Tuy nhiên, số gia đình này không nhiều, phần lớn các bậc phụ huynh đều áp đặt cho con sự lựa chọn ngành nghề để thỏa mãn mong đợi cái tôi của mình đối với con cái. Biến giấc mơ không đạt được ở phụ huynh và chuyển hóa giấc mơ đó vào con cái như bắt con phải học giỏi, phải đạt điểm số cao và chọn trường mà bố mẹ thích. Trong khi đó, nhiều bậc phụ huynh không chú ý đến mong đợi của con và không đủ khả năng đánh giá năng lực của con dẫn đến vô tình làm mất đi rất nhiều cơ hội tự thân phát triển năng lực, giá trị tiềm ẩn ở các con.

Để giải quyết tốt vấn đề này, các bậc phụ huynh cần đánh giá đúng năng lực, sở trường, tính cách, phẩm chất của con từ nhỏ để xây dựng cho con những định hướng về nghề nghiệp. Kết hợp với tham vấn các chuyên gia tâm lý, chuyên gia nhân sự về lao động việc làm, kết hợp với các hoạt động tư vấn nghề nghiệp ở nhà trường nhằm có cái nhìn tổng thể hơn về sự phát triển của các ngành nghề tương lai. Bố mẹ nên trao đổi với con về nhu cầu và nguyện vọng theo đuổi những ngành học, nghề nghiệp mà con mơ ước để con bộc lộ ra những quan điểm, thái độ và tự đánh giá về bản thân, về nghề nghiệp con sẽ chọn. Sự quan tâm vừa phải, đúng lúc và thái độ tôn trọng của cha mẹ sẽ giúp con tự tin, phát triển tính quyết đoán, dám làm, dám chịu trách nhiệm, sẽ là cơ sở, nền tảng hình thành thái độ nghề nghiệp tích cực, năng động, linh hoạt và sáng tạo trong  lao động cho con cái về sau.

Xin cảm ơn những chia sẻ bổ ích của Tiến sĩ!

Đại học Tân Trào